طبق گزارش سازمان غذا و کشاورزی (فائو) سازمان ملل‌متحد، حدود ۱.۲ میلیارد نفر از جمعیت زمین در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود فیزیکی آب روبرو هستند و بسیاری از این افراد در مناطق خشک یا نیمه‌خشک ساکن شدند. کمبود فیزیکی آب، می‌تواند فصلی باشد و تخمین زده می‌شود که دو سوم جمعیت جهان، حداقل یک ماه از سال را در مناطقی زندگی می‌کنند که در معرض کمبود فصلی آب قرار دارند. انتظار می‌رود با افزایش جمعیت و با غیرقابل پیش‌بینی‌تر و بدتر شدن الگوهای آب‌وهوایی، تعداد افرادی که تحت تاثیر کمبود فیزیکی آب قرار دارند، افزایش یابد.

به‌طور کلی کمبود اقتصادی آب به دلیل کمبود زیرساخت‌های آبی یا مدیریت ضعیف منابع آبی در مناطقی رخ می‌دهد که زیرساخت‌ها وجود دارند. فائو تخمین می‌زند که بیش از ۱.۶ میلیارد نفر با کمبود اقتصادی آب مواجه هستند. در مناطقی که کمبود اقتصادی آب وجود دارد، معمولا آب کافی برای تامین نیازهای انسانی و زیست‌محیطی وجود دارد اما دسترسی به آب محدود است. سوءمدیریت یا توسعه نیافتگی ممکن است به این معنی باشد که آب قابل دسترس برای مصرف انسان آلوده یا غیربهداشتی است.

یکی از مهم‌ترین مشکلات زیرساختی، «آب بدون درآمد» است که در آن آب تصفیه‌شده هرگز استفاده نمی‌شود و به دلیل نشت در لوله‌های آبرسانی از بین می‌رود. کمبود اقتصادی آب، همچنین می‌تواند ناشی از استفاده‌ بی‌قاعده از آب برای کشاورزی یا صنعت باشد که اغلب به ضرر عموم مردم تمام می‌شود. در نهایت، ناکارآمدی‌های عمده در استفاده از آب که معمولا به دلیل کم‌ارزش‌گذاری اقتصادی آب به‌عنوان منبع طبیعی محدود، مطرح می‌شود، می‌تواند به کمبود آب کمک کند.

کمبود اقتصادی آب اغلب از عوامل متعددی ناشی می‌شود و نمونه کلاسیک، مکزیکوسیتی است که بیش از ۲۰ میلیون نفر در منطقه شهری آن زندگی می‌کنند. هر چند در این شهر بارندگی فراوان است و به‌طور متوسط سالانه بیش از ۷۰۰ میلی‌متر (۲۷.۵ اینچ) بارش ثبت می‌شود اما بیشتر بارندگی به صورت رواناب آلوده در سیستم فاضلاب از بین می‌رود. علاوه بر این، از بین رفتن تالاب‌ها و دریاچه‌های مکزیکوسیتی به این معنی است که مقدار بسیار کمی از این بارندگی به سفره‌های آب زیرزمینی محلی بازمی‌گردد. تقریبا نیمی از آب شهری به‌طور ناپایدار از سیستم سفره آب زیرزمینی برداشت می‌شود و استفاده از این سفره‌های آب زیرزمینی آنقدر زیاد است که از تجدید آن فراتر می‌رود و برخی از بخش‌های این منطقه هر ساله تا ۴۰ سانتی‌متر (۱۶ اینچ) فرونشست دارند. همچنین تخمین زده می‌شود که بین ۴۰ تا ۷۰ درصد از آب شهر از طریق نشت لوله‌هایی از بین می‌رود که در اثر زلزله، فرونشست شهر و کهنه بودن آسیب دیده‌اند.

بسیاری از مناطق، به ویژه محله‌های فقیرنشین، با کمبود آب دائمی مواجه هستند و آب مورد نیاز ساکنان آنجا به‌طور معمول با کامیون‌ها تامین می‌شود. سوءمدیریت تاریخی و مدرن آب‌های سطحی و زیرزمینی و مناطق طبیعی، همراه با پیچیدگی‌های یک شهر قدیمی اما رو به رشد، مکزیکوسیتی را به یکی از شهرهای اصلی جهان تبدیل کرده است که در معرض تهدید کمبود آب اقتصادی قرار دارد. در اوایل سال ۲۰۲۴، تقریبا ۹۰ درصد از مکزیکوسیتی در خشکسالی شدید فرو رفت و احتمال «روز صفر» که در آن شهر می‌توانست بدون آب باقی بماند، در ماه‌های تابستان وجود داشت.

در مکان‌هایی با بارندگی کم یا دسترسی محدود به آب‌های سطحی، اتکا به سفره‌های آب زیرزمینی، امری رایج است. اگر میزان برداشت از سفره آب زیرزمینی از میزان تغذیه طبیعی آن بیشتر شود، بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی می‌تواند منابع آب آینده را تهدید کند. تخمین زده می‌شود که یک سوم از بزرگترین سیستم‌های سفره آب زیرزمینی جهان در وضعیت بحرانی قرار دارند. علاوه بر این، تغییر مسیر، استفاده بیش از حد و آلودگی رودخانه‌ها و دریاچه‌ها برای آبیاری، صنعت و مصارف شهری می‌تواند منجر به آسیب‌های زیست‌محیطی قابل‌توجه و فروپاشی اکوسیستم‌ها شود.

با کمیاب شدن منابع آب، مشکلات فزاینده‌ای در تخصیص عادلانه آب وجود دارد. دولت‌ها ممکن است مجبور شوند بین منافع کشاورزی، صنعتی، شهری یا زیست‌محیطی یکی را انتخاب کنند و برخی از موارد را به قیمت از دست دادن بقیه در نظر بگیرند. کمبود دائم آب می‌تواند به مهاجرت اجباری و درگیری‌های داخلی یا منطقه‌ای، به‌ویژه در مناطق شکننده از نظر ژئوپلیتیکی، منجر شود.

مناطقی که با کمبود مزمن آب مواجه هستند، به ویژه در معرض بحران آب قرار دارند و این بحران آب می‌تواند به سرعت به وضعیت اضطراری پیچیده انسانی تبدیل شود. گزارش «خطرات جهانی» سال ۲۰۱۷ مجمع جهانی اقتصاد، بحران‌ آب را به‌عنوان سومین خطر مهم جهانی از نظر تاثیر بر بشریت، پس از سلاح‌های کشتار جمعی و رویدادهای شدید آب‌وهوایی، رتبه‌بندی کرد، اگرچه مسائل مربوط به آب در گزارش‌های بعدی پس از سایر خطرات جهانی قرار گرفت. در سال ۲۰۲۳، گزارش توسعه جهانی آب سازمان ملل‌ متحد، خطر قریب‌الوقوع بحران جهانی آب را اعلام کرد و خواستار همکاری بیشتر بین‌المللی شد.

رسیدگی به کمبود آب نیاز به رویکردی چند رشته‌ای دارد، منابع آب باید با هدف به حداکثر رساندن عادلانه رفاه اقتصادی و اجتماعی بدون به خطر انداختن عملکرد اکوسیستم مدیریت شوند و این آرمان گاهی اوقات به‌عنوان خط مشی سه‌گانه اقتصاد، محیط زیست و عدالت شناخته می‌شود.

منبع ایسنا