“خط شروع” مذاکرات برجامی

سرانجام بعد از حدود سه ماه از روی کار آمدن جو بایدن، مذاکرات برای بازگشت این کشور به برجام با همراهی و میان‌داری کشورهای اروپایی، چین و روسیه در وین به طور جدی و البته حضوری آغاز شد؛ نشست‌های کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و وزیران خارجه در یک سال گذشته تحت تاثیر همه‌گیری بیماری کرونا به طور مجازی برگزار می‌شد.

دو هفته بعد از شروع مذاکرات به طور حضوری در وین که تمامی طرف‌های برجامی مستقیم و آمریکا به طور غیرمستقیم حضور داشتند، طرف‌ها نسبت به گشایش‌هایی در روند مذاکرات و نقطه‌نظرهایی واحد اظهار امیدواری کردند.

در عین حال با توجه به حجم تحولاتی که مستقیم و غیرمستقیم در سه سال گذشته از سوی آمریکا برجام را هدف قرار داد، بازگشت به آنچه در سال ۲۰۱۵ شاهدش بودیم را بسیار سخت و زمان‌بر خواهد کرد و احتمالا اجرای برجام در سطح و عمق به همان اندازه که تحریم‌ها از یک سو و فعالیت‌های هسته‌ای ایران از سوی دیگر افزایش یافت، گسترده می‌شود البته لزوما این به معنای ایجاد تغییر محتوایی در برجام نیست.

ایران لیستی از آنچه برای رفع تحریم‌های آمریکا و متقابلا اقدامات هسته‌ای مدنظرش است را به طرف‌های دیگر ارایه کرده است و به نظر طرف‌ها به اشتراک نظر بر سر موارد قابل توجهی دست پیدا کرده‌اند.

سیدعباس عراقچی پس از نشست کمیسیون مشترک در سطح معاونان در روز شنبه اعلام کرد، “بعد از چندین روز گفت‌وگوهای فشرده، به نظر می‌رسد اکنون در مسیر درستی قرار گرفته‌ایم.”

وی گفت که “نگارش متن الان، حداقل در آن حوزه‌هایی که اشتراک نظر وجود دارد، می‌تواند شروع شود. با این حال راه دشواری در پیش است. هنوز برای پیش‌بینی نتیجه زود است. گروه‌های کارشناسی به کار سخت خود برای روشن‌ساختن موضوعات مهم ادامه خواهند داد.”

در همین رابطه نماینده روسیه در وین روز دوشنبه هفته جاری در پیامی توییتری با ارزیابی مثبت از روند نشست‌های وین، گفت که مذاکرات به مرحله تهیه پیش‌نویس رسیده است.

به گزارش ایسنا، هیات‌های مذاکره کننده ایران و ۱+۴ به علاوه آمریکا برای بازگشت به تعهدات برجامی می توانستند از همان مسیری که برجام را در سال ۲۰۱۵ اجرایی کردند به مسیر بازگردانند اما کار به این سادگی نیست. در زمان ترامپ علاوه بر اینکه تحریم‌های هسته‌ای که طبق قطعنامه‌های شورای امنیت در برجام رفع شده بود، بازگردانده شد، بعضا همان تحریم‌ها تحت عناوین دیگری از جمله مبارزه با تروریسم و حقوق بشر دوباره در لیست‌های جداگانه تحریم ها علیه ایران قرار گرفتند. به علاوه افراد و شرکت‌ها و کشورهای بیشتری علاوه بر قبل نیز به این لیست‌ها اضافه شدند. ترامپ در دشمنی با ایران کار را به جایی کشاند که برخلاف اسلاف خود تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در بخش های اقتصادی، اجتماعی، غذایی، دارویی ایران نیز فعالیت دارد را اعمال کرد. هم چنین تحریم بانک مرکزی ایران، تحریم‌های شدید نفتی نیز از جمله اقدامات دیگری بود که ترامپ بر جای گذاشت.

از این رو اینکه تصور شود، می‌شد برجام را همان گونه که در سال ۲۰۱۵ اجرا شد، اجرا کرد کاملا اشتباه و برخلاف منافع ملی ایران است. آنچه آمریکا باید برای بازگشت به برجام انجام دهد تا ایران نسبت به اجرای تعهدات هسته‌ای برجامی‌اش تمایل پیدا کند، بسیار بسیار سنگین و پر تعدادتر از اقداماتی است که ایران باید متقابلا انجام دهد. شاید در مقابل هر اقدام ایران ده‌ها و صدها اقدام از سوی آمریکا نیاز باشد. هم‌چنین راستی‌آزمایی اقدامات احتمالی هسته‌ای ایران آنقدر که راستی آزمایی از رفع تحریم‌های آمریکا زمان‌ می‌برد و دشوار است، به زمان طولانی نیاز ندارد. در هر حال در این دور از مذاکرات، فشار کار برای آمریکایی‌ها به نظر بیشتر است چرا که باید چندین برابر تحریم هایی که در ۲۰۱۵ برداشتند را رفع کنند؛ باید دید تا چه اندازه در این روند صادق و جدی هستند.

متعادل و متوازن ساختن تعهدات در شکل و محتوای آن شاید امکان پذیر نباشد اما حتما باید کفه ترازوی تعهدات به حدی از تعادل برسد که پایتخت‌ها برای اجرایی کردن این توافق تمایل پیدا کنند.

در همین حال انجام مذاکرات در بستر تحولات سیاسی و انتخاباتی در ایران و آمریکا از یک طرف و نیز لابی‌گری برخی کشورهای عربی منطقه و اسراییل برای ممانعت از بازگشت آمریکا به برجام طبعا بر پیچیدگی کار می‌افزاید.

سختی کار در وین نیز از این جهت که مذاکرات در وین بین دو طرف اصلی برجام یعنی ایران و آمریکابه دلیل آن که آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست و نمی تواند در نشست کمیسیون مشترک حضور یابد، به طور غیرمستقیم در حال انجام است و طبعا این کار را طولانی‌تر می کند، بیشتر است. در عین حال که نقش و تاثیر کشورهای اروپایی بر روند مذاکرات و مباحث نیز قابل توجه است.