درفش کاویانی: داستان بودن تا شدن

به گزارش نخست نیوز،

محمدجعفر محمدزاده

▫️ در مجلس بزرگان، بر ضحاک شورید و گواهی بزرگان را که در تأیید او نوشته بودند، پاره کرد. سپس از درگاه شاه بیرون رفت و قیام خود را آشکار ساخت و درفشی را در مخالفت با او برافراشت:

چو کاوه برون شد ز درگاه شاه
بر او انجمن گشت بازارگاه
همی برخروشید و فریاد خواند
جهان را سراسر سوی داد خواند
(فریدون، ب ۲۲۷ و ۲۲۸)

▫️ کاوه کار مهمی در پیش داشت: فراخوانی مردم برای «داد». و برای این کار، درفشی باید برافراشته می‌شد. درفش باید نمادی از مبارزه و امید می‌بود، و برای این کار، چرم کهنه و بی‌ارزش آهنگران به کار گرفته شد:

از آن چرم کآهنگران پشتِ‌پای
بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه آن را سرِ نیزه کرد
همان‌گه‌ ز بازار برخاست گرد
(ب ۲۲۹ و ۲۳۰)

در منابعی چون طبری و ثعالبی نیز به قیام کاوه اشاره شده است ولی کوتاه و گذرا. در روایت فردوسی، نکته‌ای مهم که در دیگر منابع پنهان مانده است، برجسته می‌شود: «قصهٔ بودن تا شدن». از چرمی کم‌بها تا درفشی که هویت‌بخش که نماد آزادی و استقلال ایران می‌شود. هدف بزرگ و والای کاوه، حتی پیش از اینکه درفش بر افراشته شود، در دل همین چرم بی‌ارزش نهفته بود. این پوست کم‌بها که در آغاز چیزی معمولی و کم‌ارزش بود، به نمادی از دادخواهی تبدیل شد.

بدان کم‌بها ناسزاوار پوست
پدید آمد آوای دشمن ز دوست
(ب ۲۳۴)

چرم کم‌بها به خودی خود نقشی نداشت؛ بلکه هدف آرمانی بود که آن چرم برای آن برافراشته شد. این چرم که در آغاز ارزشی نداشت، به‌مرور و به‌واسطه‌ی هدفی که دنبال می‌کرد، ارزشمندتر و گرانمایه‌تر شد، تا جایی که به نمادی جاودانه تبدیل شد که هم نام کاوه را زنده کرد و هم ارزش مادی و معنوی‌اش افزون گشت. به‌گونه‌ای که با نام «درفش کاویانی» در تاریخ ایران ارزشمند و ماندگار شد:

چُن آن پوست بر نیزه‌ بر دید کَی
به نیکی یکی اختر افکند پَی
بیاراست آن را به دیبای روم
ز گوهر بر او پیکر و زرّ بوم
بزد بر سر خویش چون گِرد ماه
یکی فال فرّخ پی‌‌افکند شاه
فروهشت ازو سرخ و زرد و بنفش
همی‌خواندش کاویانی درفش
(ابیات ۲۳۸ تا ۲۴۳)

چنین شد که چرم بی‌ارزش به نماد «دادخواهی» و مبارزه با بیداد تبدیل شد و از آن پس تا امروز درفش(پرچم) نشانه زنده بودن و سرفرازی ملت است و اهتزاز و احترام به آن نور امید را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد:

ز دیبای پرمایه و پرنیان
بر آن گونه گشت اختر کاویان
که اندر شب تیره چون شید بود
جهان را ازو دل پرامّید بود
(ب ۲۴۴ و ۲۴۵)

** بازنشر گزارش کارگاه‌های شاهنامه‌پژوهی