“تابستان‌های جهنمی در انتظار بشر”

نخست نیوز – لیتون دهکده ای در غرب کانادا با هوایی معتدل است. دمای متوسط در اوایل تابستان حدود 16 درجه سانتیگراد است ولی در 8 تیر امسال دمای هوا در این دهکده به 6/49 درجه رسیده و بدین ترتیب بالاترین درجه حرارت در سراسر کانادا به ثبت رسید. موج گرما ناشی از فرآیندی است که به آن “درپوش” گفته می شود و در اثر آن منطقه ای پر فشار در طبقه فوقانی اتمسفر از جابجایی هوای سطح تحتانی جلوگیری می کند، مشابه سَرِ قابلمه ای که آب داخل آن در حال جوشیدن است. درپوشی که در حال حاضر بر فراز مناطق غربی کانادا و شمال غربی آمریکا سایه افکنده ازنظر شدت و دوره زمانی بی‌سابقه است.

اما چرا ما تسخیرکنندگان کره خاکی با چنین شرایط اقلیمی مواجهیم؟ در واقع عملکرد بشر منجر به افزایش گازهای گلخانه ای در اتمسفر شده و نتیجه آن تغییرات اقلیمی است که    شاهد آنیم. دانشمندان بر این نکته اتفاق نظر دارند که با افزایش دمای متوسط کره زمین به میزان تنها یک درجه سانتیگراد نسبت به دوران قبل از انقلاب صنعتی، جهان با موج های گرمای شدیدتر و بیشتری مواجه خواهد بود. ایران نیز از این پدیده مستثنی نیست و چندین سال است که به‌طور مستمر شاهد افزایش دمای مناطق جنوبی کشور هستیم.  تغییرات اقلیمی بدان معنی است که نقاط بیشتری از جهان با موج گرما مواجه خواهد بود. در 122 تحقیق انجام شده بیش از 90% به این نتیجه رسیده اند که گرمایش جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی است و جهان باید در کوتاهترین زمان ممکن خود را برای مقابله با این پدیده آماده کند.

در سال 2015 میلادی با امضاء توافق نامه پاریس 194 کشور متعهد شدند افزایش دمای کره زمین را به 2 درجه و ترجیحا 5/1 درجه سانتیگراد نسبت به قبل از انقلاب صنعتی محدود کنند. امروز جهان به صورت خطرناکی به خط قرمز نزدیک شده است. در سال های اخیر افزایش دما در مقایسه با پایان قرن نوزدهم میلادی از یک درجه فراتر رفته و سازمان جهانی هواشناسی پیش بینی کرده است که افزایش دمای متوسط جهان تا سال 2024 به 2/1 درجه خواهد رسید. اما افزایش درجه حرارت جهان به مقدار ناچیز چند دهم درجه چه اهمیتی دارد؟ در دهه اخیر جهان شاهد تغییرات اقلیمی گسترده ازجمله طوفان های شدید، باران های سیل آسا و خشکسالی بوده است. حتی با محدود شدن افزایش دما به 5/1 درجه، شرایط آب و هوایی کره زمین بحرانی تر خواهد شد. طبق تعریف چنانچه در هر منطقه در فصل گرما به مدت چهار روز

دما از 99% متوسط دوره فراتر رود، این شرایط موج گرما به حساب آمده و پیش بینی می شود. با افزایش 5/1 درجه ای دما، احتمال بروز موج گرما در نقاط مختلف جهان از 5 به 28 درصد افزایش یابد. هم چنین در اثر آب شدن یخ های قطبی و افزایش حجم آب گرم‌تر اقیانوس ها سطح آب های آزاد بین 40 تا 80 سانتیمتر بالا آمده و کشورهای جزیره ای مثل مالدیو به زیر آب خواهند رفت. در حال حاضر هم بخشی از مردم جهان با چنین شرایطی مواجه‌اند. بیش از 20% جمعیت جهان در نقاطی زندگی می کنند که دمای متوسط 5/1 درجه افزایش یافته و 10% نیز با افزایش دمای 2 درجه ای دست و پنجه نرم می کنند.

طبق اعلام شورای بین دولتی تغییرات اقلیمی IPCC، تفاوت فاحشی بین اثرات ناشی از محدود شدن دمای متوسط کره زمین به 5/1 درجه در مقایسه با 2 درجه وجود دارد. چنانچه جهانیان به غفلت خود ادامه داده و اجازه دهند افزایش درجه حرارت به 2 درجه برسد، تا پایان قرن جاری میلادی، سطح آب‌های آزاد 10 سانتیمتر دیگر بالا آمده و مناطق ساحلی ازجمله در بنگلادش، حاشیه رود نیل و بسیاری مناطق دیگر جهان را به کام خود خواهد کشید. شدت و مدت موج های گرما نیز افزایش یافته و هر سال جان 400 میلیون نفر از مردم جهان به خطر خواهد افتاد. چند صد میلیون نفر هم امکان کشاورزی را از دست داده و به زیر خط فقر سقوط خواهند کرد.   IPCC هشدار می دهد که در چنین شرایطی شاهد مهاجرت های گسترده و افزایش منازعات منطقه ای ناشی از عدم امنیت غذایی و دسترسی به آب خواهیم بود. نتایج تحقیق محققین دانشگاه آکسفورد که در سال 2017 میلادی منتشر شد حاکی از آن است که با افزایش 2 درجه ای متوسط دما، سرانه تولید ناخالص داخلی جهان 13% کاهش خواهد یافت.

اما این تنها بشر نیست که در معرض خطر قرار دارد. حدود 18% حشرات، 16% نباتات و 8% مهره‌داران بیش از نیمی از زیست بوم خود را از دست خواهند داد. چنین تغییرات شگرفی در تنوع زیستی کره زمین قطعاً زندگی بشر را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. در اکوسیستم کره زمین حشرات وظیفه گرده افشانی و نباتات جذب دی اکسید کربن از اتمسفر را بر عهده دارند.

بد نیست نگاهی هم بیاندازیم به وضعیت کره خاکی مان چنانچه دمای متوسط آن بیش از 2 درجه افزایش یابد. رابطه بین افزایش دما و اثرات مخرب آن خطی نیست بدین معنی که نمی‌توان ادعا کرد خطرات ناشی از 3 درجه افزایش دما دو برابر 5/1 درجه خواهد بود. با گرمایش زمین احتمال عبور از نقطه غیرقابل بازگشت افزایش یافته و ممکن است اکوسیستم در معرض تغییراتی قرار گیرد که اساساً رفتار آن را برای همیشه تحت تاثیر قرار دهد. البته دانشمندان هنوز در مورد این تاثیرات به اتفاق نظر نرسیده اند. یکی از این تغییرات می تواند سیستم چرخش آب اقیانوس ها باشد که به توزیع دما در سطح جهان کمک کرده و نقش قابل‌توجهی

رفتن جنگل ها، تغییرات شگرف در باران های موسمی، فرو ریختن یخ های قطبی و در پی آن آزاد شدن مقادیر زیادی گاز متان اشاره کرد که هر یک اثرات مخرب و غیرقابل پیش بینی ازجمله گسترش صحراها، کاهش زمین های قابل کشت، تغییرات آب و هوایی و در نهایت افزایش بیشتر دما در پی خواهد داشت.

هدف از محدود کردن افزایش دمای متوسط کره زمین به 5/1 درجه سانتیگراد جلوگیری از چنین اتفاقات مهیبی است که کره زمین را برای ششمین بار در عمر 4 میلیارد ساله خود در معرض خطر نابودی قرار خواهد داد. اما علیرغم توافق نامه پاریس و با وجود این که  برخی کشورها برای حذف کامل گازهای گلخانه ای برنامه ریزی کرده اند جهان به آرامی در مسیر افزایش دمای بیش از 2 درجه در حرکت است. دانشمندان علوم اقلیمی بر این عقیده اند که چنانچه همه کشورها به تعهدات خود در توافق نامه پاریس عمل کنند، تا پایان قرن جاری میلادی جهان 4/2 درجه نسبت به قبل از انقلاب صنعتی گرم‌تر خواهد بود. اما افزایش هر چند اندک در دما، ادامه زندگی بشر بر روی کره زمین را سخت به چالش خواهد کشید. در نوشتار بعدی به اهمیت بخش انرژی در این مسیر بحرانی و لزوم کنار نهادن سوخت های فسیلی و توسعه هر چه سریعتر انرژی های تجدیدپذیر خواهیم پرداخت.