سر سرباز هخامنشی چگونه مفقود شد؟

به گزارش گشت و گذار، نقش برجسته سرباز هخامنشی اولین بار در سال ۱۹۳۲ طی کاوش موسسه شرق شناسی شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد در قسمت ایوان جنوبی کاخ شورا نمایان شد. اما آنچه مسلم است این نقش برجسته مربعی شکل تا سال ۱۹۳۶ در محل اصلی خود وجود داشته است. پس از اتمام کار هرتسفلد در تخت جمشید در سال ۱۹۳۴، اریک اف. اشمیت در اواخر همان سال، سرپرستی کاوش تخت جمشید را از جانب موسسه شرق شناسی شیکاگو عهده دار شد.

نماینده اشمیت (معاون سایت تخت جمشید) دونالد مک کاون اولین شخصی بود که به شکل رسمی مفقود شدن این نقش برجسته را در سال ۱۹۳۶ و بر اساس مستندات موجود (عکس های موجود از این سردیس در محل اصلی خود) که در حال حاضر در آرشیو موسسه شرق شناسی شیکاگو موجود است به مقامات ایران گزارش داد.

توقف حراج نقش برجسته (سر، بالاتنه، همراه با نیزه) پیگیری حقوقی قضایی و استرداد آن

در تاریخ ۲۹ مهر ماه ۹۶ ایمیلی به معاونت میراث فرهنگی واصل شد که حاکی از نمایش یک قطعه سنگ نقش برجسته سرباز هخامنشی متعلق به تخت جمشید توسط «Rupert Wace Ancient Art» در نمایشگاه پاییزه نیویورک TEFAT در فاصله زمانی بین ۲۸ اکتبر تا اول نوامبر ۲۰۱۷ (ششم تا یازدهم آبان ۹۶) به قصد فروش بود. فرصت برای توقف نمایش و حراج این نقش برجسته بسیار اندک بود. اگرچه اطلاعات مختصری از مدارک و اسناد مربوط به حفاری های تخت جمشید توسط موسسه شرق شناسی شیکاگو در سال ۱۹۳۰ به دست آمده بود ولی نیازمند کار تطبیقی میدانی، تصاویر وضع موجود و انطباق قطعه سنگ مورد نظر با جای خالی آن در ایوان جنوبی کاخ شورا بود.

کارشناسان معاونت میراث فرهنگی و پایگاه تخت جمشید بلافاصله گزارش تکمیلی را به دلیل حساسیت آن به دور از علنی شدن موضوع تهیه کردند.

گزارش های مربوطه نشان می داد که پیشینه اثر مربوط به سال ۱۹۳۶ است و گزارش سرقت توسط دانلد مک کاون معاون وقت سایت تخت جمشید به مقامات ایرانی گزارش شده است ولی مشخص نیست که آیا دولت وقت ایران علیه مرتکبین این اقدام غیرقانونی که دست به جداسازی سنگ برجسته از کاخ شورای تخت جمشید و خارج کردن آن از کشور زده اند نزد مراجع قانونی داخلی یا خارجی اعلام جرم کرده اند یا خیر، در این راستا نیز هیچ مدرک یا سندی به دست نیامد تا برای اعلام جرم در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد.

بر مبنای اسناد به دست آمده؛ در سال های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱ قطعه سنگ موصوف به دو قطعه تقسیم شده بود و توسط فردی به نام پل مالون به موزه های مونترال و تورنتو کانادا فروخته شده بود. قطعه تحت مالکیت موزه مونترال پس از سرقت در سال ۲۰۱۱ در سال ۲۰۱۴ کشف می شود.

بر اساس روال جاری، اقدامات قضایی داخلی و دادخواهی های بین المللی و کلیه مکاتبات و پیگیری ها در یک فرآیند اداری از طریق معاونت حقوقی سازمان با مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری صورت می گیرد ولی به دلیل فرصت بسیار اندک با مذاکره شفاهی و مکاتبات آنی و محرمانه معاونت میراث فرهنگی با وزارت خارجه و مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری خواستار اقدام فوری برای متوقف کردن حراج شد.

از آنجایی که بر اساس تصاویر، نقشه ها و اسناد تعلق این نقش برجسته به تخت جمشید قطعیت داشت گواهی تایید اصالت و وضعیت خروج اثر موصوف از کشور برای توقف فوری طرح توسط معاون میراث فرهنگی امضا و به وزارت خارجه و با نظر رئیس محترم مرکز امور حقوقی ریاست جمهوری برای سرعت عمل از طریق نمایندگی ایران در نیویورک و درخواست به دادستانی حوزه نیویورک آمریکا ارائه شد. به دنبال این اقدام با دستور فوری دادستانی مورد نظر شی موصوف در ساعات آغازین نمایشگاه توسط پلیس آمریکا توقیف و از حراج خارج شد.

پس از توقیف اثر، فرآیند قضایی پرونده جهت اثبات مالکیت ایران بر اثر یاد شده و استخدام وکیل به واسطه مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری، نمایندگان و وکلای ایران در لاهه آغاز شد. با ارسال اسناد مربوطه توسط وکلا به معاونت میراث فرهنگی، گزارش های تکمیلی، صداقت و اصالت اسناد و مهر و امضا مجدد آن امور حقوقی و دفاع از پرونده در دادگاه های مختلف از سوی وکلای ایرانی پیگیری شد.

طرح دعوی به طور همزمان در نیویورک و کانادا با امضا و تایید معاون میراث فرهنگی و تلاش معاونت مجلس و امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جمله مراحل پیگیری قضایی و استرداد اثر به ایران به شمار می رود.

سرانجام دادستانی نیویورک رای استرداد اثر به ایران را صادر کرد و به دنبال آن نیز پرونده مفتوحه در دادگاه کانادا نیز مختومه اعلام شد و سردیس هخامنشی به نماینده ایران در سازمان ملل تحویل شد.

ارسال این اثر به دلیل مشکلات بیمه ای و نبود پرواز مستقیم موضوعی بود که با وزارت امور خارجه در میان گذاشته شد که خوشبختانه با نزدیکی سفر ریاست محترم جمهور به نیویورک و اخذ مجوز از ایشان این اقدام صورت گرفت.

پیام های فرهنگی استرداد سردیس هخامنشی برای جمهوری اسلامی ایران

استرداد این اثر علاوه بر رویداد مهم فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ داشتن پیام های فرهنگی ذیل دارای اهمیت است:

۱-استرداد آثار تاریخی کشورمان طی سال های گذشته و استرداد این اثر متفاوت از رویکرد و موضع دولت آمریکا با همراهی و همدلی و ارتباط مجامع فرهنگی، علمی، کارشناسان خارجی و علاقه مندان به هنر و تاریخ ایران در خارج از کشور صورت گرفت که نشان از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی، اهمیت زبان دیپلماسی و استفاده از آن در بازگشت دیگر آثار کشورمان است.

۲-استرداد این اثر همچون بازگشت دیگر آثار فرهنگی کشورمان طی سه سال اخیر مایه امیدواری برای بازگشت دیگر قطعات سرقت شده به کشورمان است.

۳-روند و تعامل صورت گرفته حاکی از آن است که چنانچه ردی از اسناد و اشیا سرقتی در هر گوشه جهان باشد می توان امیدوار بود که موزه ها و دستگاه های قضایی رای به بازگشت آثار بدهند.

۴-تقویت بخش پایش و جستجو گروه اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و یگان حفاظت می تواند نتایج خوبی را به دنبال داشته باشد، از این رو سازمان باید در این زمینه سرمایه گذاری کند.

۵-با گسترش و تقویت همکاری با اینترپل و پلیس های اموال در کشورهای مختلف می توان گام های موثری در شناخت و شناسایی اموال به سرقت رفته برداشت.

۶-سرمایه گذاری و استفاده از ابزار مدرن پایش از زمین، دریا و هوا باید در دستور کار قرار گیرد.

۷-با تحویل سردیس هخامنشی از ریاست جمهوری و نمایش آن در موزه ملی در روزهای آتی این اثر به موزه های منطقه ای دیگر به نمایش گذاشته می شود و در نهایت به خانه خود تخت جمشید بازگشته و تحویل مرمتگران جهت مرمت آناستیلوزی می شود به گونه ای که با پیدا شدن قطعات دیگر عینا در جای خود نصب شود.