قمار بزرگ پوتین؛ شورش واگنر دست ایران در سوریه را بالاتر می‌برد؟

به گزارش نخست نیوز، پوتین با انتخاب بین مجازات پریگوژین و واگذاری نفوذ و قلمرو خود در سوریه به تهران روبروست.

طبق آنچه طی گزارشی تحلیلی در فارن پالیسی انتشار یافته، همزمان با آغاز شورش یوگنی پریگوژین در روستوف-آن-دون روسیه در 23 ژوئن، پلیس نظامی روسیه در سوریه حداقل چهار تن از رهبران ارشد گروه واگنر را دستگیر کرد و به عنوان یک اقدام پیشگیرانه به پایگاه هوایی حمیمیم در سواحل غربی کشور برد. چندین منبع از طریق پیام‌هایی از طریق یک برنامه پیام‌رسانی رمزگذاری‌شده به فارین پالیسی گفتند که همه هنوز در یک مرکز بسته در حمیمیم نگهداری می‌شوند. با این حال، هنوز هیچ نشانه عمومی از محل نگهداری آنها ارائه نشده است.

حمیمیم مرکز فرماندهی و کنترل روسیه در سوریه و مقر لجستیکی برای تمامی عملیات واگنر در خارج از کشور است که خانه چندین هزار سرباز و پیمانکار روسی است.

هزینه‌های حذف واگنر
با دو باند فرود بزرگ، این بزرگترین تاسیسات روسیه در خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق است که قادر به سرویس و سوخت‌رسانی به هواپیماهای سنگین است که مقادیر زیادی سلاح و پرسنل را حمل می‌کند. پروازهای واگنر به لیبی، مالی، سودان، جمهوری آفریقای مرکزی و حتی ونزوئلا قبل از رسیدن به مقصد نهایی، از طریق هواپیماهای وزارت دفاع روسیه از حمیمیم خارج می‌شوند. اگر کرملین از دسترسی واگنر به این تأسیسات خودداری کند، امپراتوری جهانی پریگوژین متوقف خواهد شد.

همانطور که در خود روسیه – جایی که پلیس و سرویس امنیت فدرال به مقر این گروه یورش بردند و شرکت های تابعه آن را تعطیل کردند – طبق گزارش‌ها به رهبران واگنر در حمیمیم اولتیماتوم داده شده است که قراردادهای جدیدی را با وزارت دفاع امضا کنند یا به خانه بازگردند؛ با این حال، پس از سال‌ها فرسایش در صفوف نیروهای نیابتی روسیه در سوریه، نیروهای واگنر یکی از اجزای اصلی آنچه که باقی مانده است را برای حفظ منافع مسکو در این کشور تشکیل می‌دهند و به پریگوژین نقش قابل توجهی می‌دهند که احتمالاً از بین بردن ناگهانی نفوذ او را به تأخیر می‌اندازد.

در حال حاضر، واگنر بین 1000 تا 2000 سرباز در سوریه مستقر دارد که در مرکز شبکه بسیار بزرگ‌تری متشکل از بیش از 10000 پیمانکار نظامی خصوصی محلی قرار دارند که به حفاظت از زیرساخت‌های نفت، گاز و فسفات در بیابان این کشور کمک می‌کنند.

واگنر بخشی از درآمدهای حاصل از این تأسیسات را به پیمانکاران نظامی خصوصی سوریه پرداخت می‌کند، که بیشتر آنها متعلق به شرکت‌های مرتبط با گنادی تیمچنکو (یکی از نزدیک‌ترین افراد مورد اعتماد ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه) است.

منابع پوتین در روسیه
از آنجایی که روسیه یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان انرژی و کالا در جهان است، درآمدهای حاصل از منابع طبیعی سوریه برای دولت روسیه ناچیز است. با این حال، برای رژیم سوریه، آنها به شدت مورد نیاز منبع ارز خارجی هستند و کنترل مسکو بر آنها به روسیه اهرمی می‌دهد که می‌تواند از آن استفاده کند تا اطمینان حاصل کند که دمشق از تعهدات ژئواستراتژیک خود در قبال کرملین در هر سناریوی پس از جنگ تخطی نمی‌کند.

این تعهدات شامل حفظ حق روسیه برای استفاده از حمیمیم به‌عنوان سکوی پرتاب قدرت در آفریقا و مهم‌تر از آن، لنگر انداختن کشتی‌های دارای قابلیت اتمی در بندر طرطوس سوریه است. این مورد یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای ژئواستراتژیک مسکو از دهه 1970 بوده است و روسیه را قادر می‌سازد تا بازدارندگی هسته‌ای را در امتداد جناح جنوبی ناتو طرح‌ریزی کند.

صرف نظر از اینکه رهبران واگنر چه تصمیمی می‌گیرند، اطمینان از اینکه روسیه اهرم فشار بر دمشق را حفظ می‌کند به معنای تضمین وفاداری هزاران پیمانکار نظامی خصوصی سوریه است که پریگوژین فرماندهی آنها را بر عهده دارد. هرگونه توقف یا کاهش انگیزه برای این نیروها ناشی از سردرگمی در مسکو، توسط رقیب اصلی روسیه، ایران، که می‌تواند به این جنگنده‌ها تسلیحات و دستمزد بهتر ارائه دهد، به‌عنوان فرصت در نظر گرفته خواهد شد.

رقابت در زمین سوخته
روسیه و ایران علیرغم مشارکت برای حمایت از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، از سال 2017 در سوریه دچار اختلاف‌نظر هستند. در سال 2018، نیروهای نزدیک به آنها بر سر کنترل ذخایر فسفات سوریه درگیری‌هایی داشتند و به نبرد بر سر سایر دارایی‌های استراتژیک ادامه دادند.

این مبارزه برای حفاظت از موقعیت خود بر مسکو تأثیر گذاشته است، به ویژه هنگامی که امیدهای این کشور برای راه حل سیاسی برای درگیری کاهش یافته است. اگر تحریم‌ها علیه سوریه برداشته شود (پوتین سال‌ها برای اطمینان از این موضوع بر اسد فشار آورده است) شرکت‌های روسی احتمالاً به سود غیرمنتظره‌ای دست خواهند یافت.

تا سال 2021، روسیه شروع به قطع حمایت از بسیاری از نمایندگان خود در بخش‌هایی از کشور کرد که دیگر آن را استراتژیک نمی‌دانست، و بسیاری از آنها به سمت ایران چرخیدند تا حقوق‌های از‌دست‌رفته را جایگزین کنند. این روند پس از تهاجم مسکو به اوکراین در فوریه 2022 شتاب گرفت.

عادی‌سازی سریع که در ماه های اخیر بین اسد و کشورهای اتحادیه عرب مشاهده شد، خود آخرین راهبرد عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اردن برای مهار ایران پس از پذیرش اینکه روسیه ممکن است دیگر ابزار لازم برای انجام این کار را نداشته باشد، به شمار می رود.

با این حال، اگر ستون دیگری در حکومت پوتین سقوط کند، ممکن است شرایط تغییر کند و مزدوران سوری واگنر همان مسیری را دنبال کنند که بسیاری دیگر از نیروهای نیابتی سابق روسیه ادامه می‌دهند. نمونه ها فراوان است.

در آوریل 2021، روسیه درخواست‌های حمایت از یک شب‌ نظامی تحت حمایت قبایل را که با نیروهای کرد مورد حمایت ایالات متحده در شمال شرق سوریه می‌جنگند، نادیده گرفت.

تیپ هشتم ارتش سوریه زمانی وفادارترین واحد روسیه در نیروهای مسلح در جنوب سوریه بود. با این حال، در اواخر سال 2021، مسکو از عدم ارسال نیروهای کافی برای مبارزه با داعش ناامید شد و حقوق این گروه را به نصف کاهش داد.

اهمیت استراتژیک روسیه برای مسکو
اگر روسیه وفاداری مزدوران سوری را که از زیرساخت‌های انرژی کشور محافظت می‌کنند از دست بدهد، مسکو دیگر نمی‌تواند تضمین کند که می‌تواند به اجبار اسد ادامه دهد تا به کرملین اجازه دهد از خاک سوریه برای تهدید ناتو و گسترش در سراسر آفریقا استفاده کند.

پس از شکست داعش در سال 2018، روسیه یک کارزار تهاجمی را برای بازسازی و اصلاح ارتش ضعیف سوریه که مسکو امیدوار بود به عنوان مشتری اصلی خود در سناریوی پس از جنگ با آن شریک شود، انجام داد. ژنرال‌های سوری که به زبان روسی صحبت می‌کردند، ترفیع گرفتند و صدها افسر ارشد را پاکسازی کردند. این برنامه به تنش‌هایی با نیروهای مورد حمایت ایران منجر شد.

تا سال 2020، روسیه تسلیم شد. با محدود شدن انقباض اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید-19 و ناتوانی این کشور در دستیابی به هیچ نظمی، وزارت دفاع روسیه تلاش‌های خود را کاهش داد و به شبکه پیمانکاران نظامی خصوصی خود روی آورد تا نیرویی نامنظم را برای مدیریت منافعی که اکنون تعریف شده است، ایجاد کند.

این تغییر با موضع جنگ‌طلبانه روسیه در قبال ترکیه تسریع شد، که مسکو در سال 2020 با نیروهای نیابتی آن درگیر شد و نیاز فوری به نیروهای جدید ایجاد کرد. بین دسامبر 2019 و اوت 2020، واگنر هزاران مزدور سوری را از طریق بیش از 12 شرکت امنیتی خصوصی برای جنگ در لیبی علیه دولت تحت حمایت ترکیه در کنار خلیفه حفتر، فرمانده جنگ طلب سوری به خدمت گرفت.

ذخایر انرژی و فسفات سوریه؛ غنیمت بزرگ نیروهای نیابتی
در جریان نبرد، واگنر کنترل دو میدان بزرگ نفتی و تأسیسات صادراتی و یک مجتمع پتروشیمی را به دست گرفت – اهرمی کلیدی که این گروه از آن برای دستکاری انتخابی بازارهای انرژی با اعمال محاصره استفاده کرده است. در همان دوره، شبه‌نظامیان تحت حمایت واگنر در درگیری کوتاه‌تری علیه شورشیان تحت حمایت ترکیه در استان ادلب سوریه شرکت کردند که به دستاوردهای ارضی بزرگی برای رژیم اسد منجر شد.

حملات داعش تهدیدی مستقیم برای منافع اصلی روسیه بود و مسکو در پاسخ همه گزینه‌ها را به کار گرفت. پیمانکاران نظامی خصوصی که برای جذب سوری‌ها برای جنگ در لیبی استفاده می‌شدند، در سراسر کشور احیا شدند و نیروهای تازه‌کار در Suqaylabiyah، یک شهر بزرگ مسیحیان ارتدکس در حومه صحرا، جایی که روسیه وفادارترین مزدوران خود را در آنجا به‌کار گرفته است، آموزش دیدند. وزارت دفاع روسیه به واحدهای وفادار ارتش سوریه اولتیماتوم داد: جنگنده بفرستید یا حقوق نمی‌گیرید.

در نهایت، برای اولین بار از سال 2017، واحدهای روسی که در صحرا می جنگند با نیروهای نیابتی ایران از جمله شبه نظامیان شیعه افغان شریک شدند. در سه ماه اول سال 2021، این نیروی ترکیبی با پشتیبانی نیروی هوایی روسیه، دولت اسلامی را بمباران کرد و بسیاری از جنگنده‌های آن را به عراق یا بخش‌های تحت کنترل کردها در شمال شرقی سوریه سوق داد.

اکنون، حفظ این شبکه از مزدوران ایجاد شده در طول سال 2020 کلید تضمین عملکرد روان ذخایر انرژی و فسفات سوریه است که از آن زمان به اولویت اصلی روسیه تبدیل شده است. در همین حال، ایران فرصت را غنیمت شمرده است تا نمای متزلزل مسکو را از بین ببرد و نمایندگان سابقی را که کرملین دیگر توان حمایت از آنها را ندارد، انتخاب کند.

قمار بزرگ پوتین بر سر واگنر
نیروهای واگنر و سوری هایی که با آنها قرارداد می‌بندند مزدور هستند و بنا به تعریف برای منافع مادی می‌جنگند. برخی، مانند مسیحیان ارتدوکس در سقیلابیه و شهرهای مجاور، یا با روسیه احساس وابستگی می‌کنند و یا آن را به عنوان سنگری در برابر تجاوز به فرقه‌گرایی شیعی می‌دانند. با این حال، اگر پوتین فرش را به طور کامل از زیر پریگوژین بیرون بکشد، همه نمایندگان واگنر مجبور به تصمیم گیری عملی خواهند شد.

از چهار رهبر واگنر در سوریه که در اواخر ماه گذشته بازداشت شدند، دو نفر در حمیمیم، یک نفر در دمشق، یکی در استان نفت خیز دیرالزور و آخرین نفر در سوقیلابیه مستقر بودند. اگر بازداشت آنها طولانی شود، مسیحیان سُقیلبیه و سایر گروه‌ها ممکن است خود را در معرض پیشنهادات ایران ببینند.

ایران نیز ممکن است به زودی در موقعیت بهتری برای ارائه چنین پیشنهاداتی قرار گیرد. پس از ماه‌ها مذاکرات آرام، در اواخر ژوئن، ایالات متحده مذاکرات غیرمستقیم با تهران را برای بررسی راه‌اندازی مجدد توافق هسته‌ای یا جایگزینی آن با یک توافق موقت از سر گرفت. به عنوان معیار حسن نیت، ایالات متحده اخیراً موافقت کرد که 2.7 میلیارد دلار بدهی عراق به بانک‌های ایرانی را لغو و آزاد کند. تهران به طور مشابه درخواست کرده است که 7 میلیارد دلار از بدهی‌های مسدود شده کره جنوبی به دلیل تحریم ها آزاد شود و در ازای آن پیشنهاد آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت شده را داده است.

با این حال ، موقعیت ضعیف فعلی روسیه ممکن است هرگونه اقدامات ناشایست را برای تقویت موقعیت پریگوزین در سوریه به تأخیر بیندازد. اشتغال روسیه ناشی از سودجویی نیست، و اجازه دادن به پریگوژین برای ادامه به دست آوردن ثروت اندک هزینه کمی برای اطمینان از دست‌نخورده باقی ماندن حضور مسکو در دریای مدیترانه است. اگر برعکس عمل کند، کرملین در معرض خطر ایجاد شکافی است که نمایندگان ایران به زودی برای بهره‌برداری از آن وارد عمل خواهند شد.