در ماه‌های اخیر، تهدیدات کشورهای اروپایی، به‌خصوص سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان علیه ایران شدت بی‌سابقه‌ای به خود گرفته و این سه کشور دیگر رویکرد ضدایرانی خود را پشت لفاظی‌های سیاسی مخفی نمی‌کنند و آشکارا ضمن حمایت از حملات تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تمامیت ارضی ایران، این کشور را با مکانیسم ماشه تهدید می‌کنند.

تهدید کشورهای اروپایی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یعنی بازگشت تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران. در حالی که بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند مبنای حقوقی این اقدام نه‌تنها سست، بلکه فاقد مشروعیت است، برخی تحرکات فنی و دیپلماتیک نیز در جریان است که می‌تواند آینده مناسبات ایران و اروپا را دگرگون کند.

نگاه عمیق‌تر: مکانیسم ماشه یا “Snapback Mechanism” سازوکاری مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مصوب سال ۱۳۹۴ است که اجازه می‌دهد در صورت «نقض اساسی» تعهدات برجام از سوی ایران، یکی از اعضای گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین)، سازوکاری را فعال کند که بدون نیاز به رأی‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران به‌طور خودکار بازگردد.

•  این سازوکار از نظر شکلی، دارای «وتوی معکوس» است و به جای اینکه برای اعمال تحریم رأی‌گیری شود، باید قطعنامه‌ای در شورای امنیت برای توقف این روند صادر شود. به این معنا که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست بلکه عدم بازگشت تحریم‌ها می‌تواند وتو شود و در نتیجه، عملاً هیچ کشوری نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.

• بند ۱۱ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ صراحتاً می‌گوید: «در صورت بروز مشکلات قابل توجه در اجرای توافق، هر یک از طرف‌های مشارکت‌کننده می‌تواند این موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع دهد و در صورت عدم حل موضوع ظرف ۳۰ روز، موضوع به شورای امنیت ارجاع می‌شود. بند ۱۱ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ یعنی در صورت طرح شکایت، شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب کند».

• با وجود امکان وتوی این قطعنامه توسط اعضای دائم، اما عملاً تحریم‌ها به‌صورت خودکار بازمی‌گردند؛ یعنی حتی اگر اکثریت مخالف بازگشت تحریم باشند، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد. این سازوکار بر پایه قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل شکل گرفته که مبنای حقوقی برجام و لغو تحریم‌های قبلی بود.

• فعال‌سازی مکانیسم ماشه طبق مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، چند مرحله دارد: در مرحله نخست، موارد اختلافی به کمیسیون مشترک برجام (با حضور ایران، تروئیکای اروپایی، چین و روسیه) ارجاع داده شود، اگر ظرف ۱۵ روز این اختلافات حل نشد، موضوع به وزرای خارجه کشورهای مذکور ارجاع داده خواهد شد. در صورت ادامه اختلاف، طرف شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کند. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب نشود، تحریم‌های سازمان ملل متحد و قطعنامه‌های شورای امنیت خودکار علیه ایران بازمی‌گردد.

• البته با توجه به خروج آمریکا از برجام و اختلافات عمیق میان اروپا و روسیه بر سر اوکراین و اینکه آیا اصلا آن‌ها حاضر هستند دور یک میز بنشینند، ماجرای برگزاری کمیسیون مشترک برجام را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

• از نظر فنی، این روند حدود ۴۵ تا ۶۰ روز زمان می‌برد.

• با این حال، برخی کارشناسان معتقد هستند با توجه به اقدامات آمریکا در اعمال تحریم‌های ثانویه بر کشورهایی که با ایران همکاری می‌کنند و همچنین اقدامات خصمانه اخیر، عملا فعال‌سازی مکانیسم ماشه تاثیری بر روی زمین نخواهد داشت و غرب تنها به‌عنوان ابزار فشار از آن استفاده می‌کند.

منبع ایسنا